Deel 3 in de serie over de klassieke nihonto versus de moderne katana. Een must voor iedereen met interesse in de evolutie van Japanse zwaarden!
Na een introductie en inzoomen op de Sugata en de Hada gaan we in dit deel verder in op de Hamon en de Hataraki.

Hamon

De Hamon is een belangrijk aspect van een Japans zwaard wat tot stand komt door differentiële harding. Als je Hamon letterlijk vertaald betekend het blad patroon en dit wordt gecreëerd door de aangebrachte klei laag tijdens Yaki-ire (quenching).

Ik wil nog even stilstaan bij het feit waarom eigenlijk een Hamon noodzakelijk is. In het oude Japan, wat er maar één ding belangrijk en dat was dat de Katana heel efficiënt moest kunnen snijden. Er moest dus een zeer harde en scherpe rand op het blad zitten, wat je daarbij dus krijgt is een een Nioi-Guchi, de martensiet band welke het zachte en relatief harde staal van elkaar onderscheidt.
Men had toentertijd geen testen, zoals HRC rockwell test of microscopen en het enige waaruit men dus kon afleiden of het differentiële harden goed was gelukt is dit aspect. Daarom is een hamon zo belangrijk van oudsher. Het Japanse zwaard was daarin een voorloper in technologie en de Japanse mensen hadden daarin een lange traditie en heel veel knowhow over staal.

Er zijn enorm veel verschillende Hamons te herkennen en dat komt doordat de klei lagen bij scholen verschillend werden aangebracht (Tsuchioki). Feitelijk werd het klei dikker naar de rug aangebracht, wat dus minder snel afkoelde en dunner bij de snede, wat dus sneller afkoelde. Tijdens Yaki-Ire komen er grote krachten vrij en mogelijk ontstaan of ontstonden er scheuren, wat kan zorgen voor afkeur van het blad. Komt het blad hier goed doorheen dan krijg je een hardere snede t.o.v. de mune waarbij de Hamon de grenslijn is.
Doordat hier verschillende technieken werden toegepast is dit ook een kenmerk van een bepaalde school. Sommige smeden gebruikten dusdanige bijzonder hamons zodat deze makkelijk te herkennen zijn. Ik vele boeken kan je echt tientallen varianten ontdekken, maar de hoofdpatronen zijn Suguha (recht), Notare (flauwe onregelmatige golf), Gunome (flauwe regelmatige zigzaggende golf) en Midare ( lauwe zeer onregelmatige golf).

Hataraki

Het volgende aspect wat een groot onderscheid maakt tussen Nihonto en een moderne "Chinese" Katana is de activiteit die je het blad kan vinden. Een kwalitatieve Nihonto heeft namelijk hataraki in de Ha ook wel Yakiba genoemd, of activiteit tussen de Ha-Saki en Hira-Ji en dan vooral in en op de Hamon. Het is wel noodzakelijk dat de Nihonto een professionele traditionele Japanse polijsting heeft gehad. Aspecten die je kan ontdekken in een Nihonto zie je niet in een chinees blad, sommige verkopers proberen dat wel, maar in mijn optiek is dat meer wishful thinking.

Het is natuurlijk een visuele wetenschap in een mooie en pure vorm, maar je kan vaak Nie en Nioi ontdekken, dit zijn kristallen van martsensiet. De hamon is vaak opgebouwd uit deze kristallen. Nihonto met veel Nie worden Nie Deki , als dit heel fijn is kan het weleens op Nioi Deki lijken. Bladen met veel Nioi worden dus Nioi Deki genoemd.

Waarom is deze aanwezigheid belangrijk, simpel weg omdat dit aangeeft dat het blad goed is gesmeden, in goede conditie is, en de verfijnde controle een indicatie is geeft dat er een ervaren smid aan het werk is geweest en alle genuanceerde aspecten goed beheerst. In oudere tijden hadden de Japanse mensen natuurlijk geen laboratorium om alles uitgebreid op hardheid te testen. Nie is een iets grotere kristal structuur en kan je redelijk makkelijk leren herkennen. Nioi is fijner en openbaart zich vaak meer als een gloed of mist.

In volgorde van grootte is dat dus:

• nioi → konie → nie → aranie
  (kleinste) (klein) (groter) (grof)

Nioi is mistig, wit, niet concreet zichtbaar voor het oog en ontstaat door lage temperatuur met yaki-ire. Nie wordt ook wel sterren in nacht genoemd, is zichtbaar als grotere martensiet korreltjes.

Naast deze makkelijker te herkennen, zijn er nog veel activiteiten zichtbaar. Je hebt bijvoorbeeld chikei: donkere golvende lijnen in de Ji Gane of Sunagashi : lijnen Nie in de Ha. Wat ook een mooi verschijnsel is Utsuri, een vaag wolkachtig van helder crystalline tegen de Hamon aan met een reflectie in de Ji welke is onderscheiden van de Hamon met een donkerder gebied.

Zonder in te gaan op nog meer verschijnselen, komt het erop neer dat deze veelzijdigheid aan activiteiten enkel en alleen in de Japanse Nihonto is te vinden.
Je hebt namelijk nog veel meer activiteiten zoals bijvoorbeeld Yo, Ashi, Uchinoke Nijuba, Habuchi en Horsure. En dit is nog maar een begin, het is ook niet zo dat alles in een blad moet zitten, het is zaak dat wat erin zit organisch is en de bedoeling is geweest van de smid. Vooral moet het blad een consistente nioi guchi en ha buchi hebben, het is een hele kunst om met de juiste lichtinvallen deze te herkennen.

De Hadori polijsting is iets wat wel zichtbaar is bij moderne katana's, dit is een het witter maken van de Hamon richting de snede, dit heeft een esthetisch effect. Hadori wordt ook wel Kesho genoemd, gekscherend de make up van een dame. Het heeft als functie om de hamon prominenter te maken. De hadori is niet de echte hamon, die kan je er vaak onder zien zitten, het nadeel is dat je het echte staaloppervlakte niet kan zien. Het mooie in ieder geval is dat geen Hamon hetzelfde is bij een Nihonto, dat is helaas soms wel het geval bij een Chinese Katana.

Dit is het derde deel van een serie over de nihonto vs. de moderne katana. Jordy Klaver, eigenaar van Samurai Katana Shop zal de komende periode regelmatig een nieuw deel publiceren.
De volgende keer zal hij ingaan op de Nakago en de NBTHK. Hou deze site dus in de gaten!